Waterschap Zuiderzeeland heeft in 2017 in alle ‘tochten’ de KRW doelen voor vegetatie gehaald. Het waterschap is daarmee koploper in Nederland. Om te voldoen aan de KRW-doelstellingen zijn sinds 2004 in de tochten verschillende maatregelen uitgevoerd, zoals de aanleg van duurzame en natuurvriendelijke oevers en een aangepast (maai)beheer. Deze maatregelen blijken nu al effect te hebben op de vegetatie. De doelstellingen voor macrofauna worden nog niet gehaald.

Het waterschap werkt aan het verbeteren van vismigratiemogelijkheden. In dit kader wordt bij gemaal Vissering een vispassage tussen de Noordoostpolder en het IJsselmeer aangelegd. Dit gebeurt gelijktijdig met de renovatie van het gemaal. Binnenkort start de aanbesteding van de renovatie. De vispassage wordt gerealiseerd met een bijdrage van Rijkswaterstaat. In november 2017 is hierover een overeenkomst getekend tussen Rijkswaterstaat en het waterschap.

In 2017 is uit onderzoek van de provincie Flevoland en het waterschap bij gemaal De Blocq van Kuffeler gebleken dat de driedoornige stekelbaars vanuit het Markermeer Oostelijk Flevoland in wil trekken. De resultaten uit het onderzoek worden in 2018 meegenomen in een inventarisatie van mogelijke maatregelen ter verbetering van de vismigratie tussen het Markerkeer en de Flevopolder.

Samen met de visrechthebbenden werkt het waterschap aan het visstandbeheer en aalbeheer. In 2017 heeft het college het ‘Plan voor verduurzaming van het aalbeheer’ vastgesteld. Als eerste stap wordt hiermee inzicht verkregen in de invloed van de huidige visserij op de aalstand en wordt glasaal uitgezet. Ook stuurt het waterschap aan op een actievere rol van de Visstandbeheercommissie (VBC) en heeft de VBC sinds 2017 een onafhankelijke voorzitter.

Invasieve plant- en diersoorten kunnen leiden tot overlast in het waterbeheer en kunnen soms ook een bedreiging vormen voor andere flora en voor fauna. In 2017 is een start gemaakt met het opstellen van een plan van aanpak voor de bestrijding van invasieve soorten. Dit plan zal in 2018 worden afgerond. Vervolgens zullen mogelijke maatregelen in beeld worden gebracht.

In 2017 zijn voor zes niet-KRW-wateren werkdoelen geformuleerd. Opvallend in dit meerjarige traject was het formuleren van werkdoelen voor het Waterloopbos en voor vrijwel al het water in Almere. Het Waterloopbos blijkt een echte waterparel te zijn met exclusieve waternatuur die het behouden waard is. Ook de diversiteit in Almere was opvallend. Er zijn drie doelniveaus geformuleerd; te weten natuurlijk water, levendig water en water met een basiskwaliteit.

Innovatieve maaiboot vaker ingezet

In 2016 en een deel van 2017 onderzochten het Nederlands Instituut voor Ecologie (NIOO-KNAW) in Wageningen en Waterschap Zuiderzeeland gezamenlijk de effecten op de waterkwaliteit van het maaien met een traditionele maaiboot versus een innovatief aangedreven maai-opruim-boot. Het onderzoek toonde aan dat de innovatieve maai-opruim-boot veel voordelen heeft voor de waterkwaliteit. Er wordt meer maaisel uit het water verwijderd en de aandrijving veroorzaakt minder opwerveling van bodemmateriaal. De innovatieve maaiboot wordt daarom vanaf 2018 ingezet in Lelystad en Almere. Hiermee geeft het waterschap een volwaardige invulling aan de zorgplicht binnen de Natuurbeschermingswet en de opgave uit het Waterbeheerplan om de effecten van het maaien op de zuurstofhuishouding te beperken.

Op 2 februari 2017 heeft de AV ingestemd met de aanleg van 125 kilometer duurzame/ natuurvriendelijke oevers in de periode 2017-2021. In 2017 is de projectgroep voortvarend aan de slag gegaan. In 2017 is er 6 kilometer duurzame oevers aangelegd in landelijk gebied en is de start gemaakt met de uitvoering van de “Grote Trap”, 12,8 kilometer duurzame oevers. De “Grote Trap” wordt in samenwerking tussen provincie Flevoland, stichting Flevo-landschap en Waterschap Zuiderzeeland uitgevoerd. In 2017 is ook gestart met de voorbereiding voor de aanleg van 30 kilometers duurzame oevers in 2018. In november 2017 heeft de Algemene Vergadering ingestemd met het voorstel om vanuit de in enig jaar overgebleven middelen bij de duurzame oevers een bestemmingsreserve te vormen, zodat deze middelen beschikbaar blijven voor de realisatie van het totale aanlegprogramma tot en met 2021. De overgebleven gelden voor de "Grote Trap" worden in 2018 ingezet voor de realisatie van dit project.

In 2017 heeft het waterschap de nota ‘Zicht op waterkwaliteit’ vastgesteld. Daarmee wordt vanaf 2018 extra ingezet op het terugdringen van agrarische emissies en emissies van nieuwe stoffen als medicijnresten, zwerfafval/microplastics en antibioticaresistentie. Om dit te bereiken stimuleren we de agrarische sector om zelf maatregelen te nemen, onder andere door voorlichting te geven over duurzaam bodemgebruik, het intensiveren van adviesbezoeken aan agrarische ondernemers, het uitvoeren van gebiedsgerichte pilots, het instellen van een kennisfaciliteit/helpdesk en extra akkerranden. Voor nieuwe stoffen wordt extra ingezet op het vergroten van kennis en bewustwording, het uitvoeren van kansrijke maatregelen, het verkennen van bronmaatregelen en het doen dan wel faciliteren van onderzoek.  

In juni 2017 hebben Waterschap Zuiderzeeland en de provincie Flevoland een  samenwerkingsovereenkomst POP3 Water Flevoland gesloten. Dit heeft geresulteerd in het Regionaal Programma POP3 Water Flevoland. Voor de provincie Flevoland is € 6,55 miljoen subsidie beschikbaar. De subsidie wordt de komende jaren ingezet voor de volgende doelen:

Op het gebied van waterkwaliteit:

• minder uit- en afspoeling gewasbeschermingsmiddelen en nutriënten;
• het ecosysteem verbeteren.
  

Op het gebied van waterkwantiteit:

• kans op wateroverlast beperken of verminderen door inzet op behoud van waterberging;
• waterbeschikbaarheid verbeteren.
  

Eind 2017 heeft de eerste openstelling van POP3 Water plaatsgevonden waarmee agrariërs de mogelijkheid wordt geboden om te investeren in maatregelen die bijdragen aan bodemverbetering en aan het tegengaan van emissie van gewasbeschermingsmiddelen en nutriënten. Ook in 2018 zijn er een aantal openstellingen van POP3 Water gepland.

Almere

Om te voorkomen dat medicijnen bij het afval terecht komen of door het toilet worden gespoeld en in het oppervlaktewater terecht komen, is het van belang dat niet-gebruikte medicijnen kosteloos bij de apotheek kunnen worden ingeleverd, zodat ze op de juiste manier kunnen worden verwerkt. In 2017 moesten apotheken in veel gemeenten zelf opdraaien voor de kosten van afvoer van de bij hen ingeleverde medicijnen. Het waterschap heeft in 2017 een bijdrage geleverd aan de mogelijkheid voor inwoners van Almere om oude medicijnen weer in te leveren bij de apotheken. Een ander mooi hoogtepunt is een symposium in februari 2017 in het Flevoziekenhuis in Almere voor huisartsen, specialisten en apothekers. De problematiek rond medicijnresten in oppervlaktewater is daar besproken en de specialisten van het ziekenhuis hebben aangegeven aan de slag te gaan met deze problematiek.

Hotspot analyse medicijnresten

In 2017 is de landelijke hotspotanalyse medicijnresten van de STOWA afgerond. Het rapport geeft een aantal maatlatten die de waterschappen kunnen gebruiken om de locaties te bepalen waar de effectiviteit van eventuele maatregelen het grootst is. De landelijke hotspotanalyse past binnen een ketenbreed initiatief van het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat, de Unie van Waterschappen en de VEWIN en heeft als doel het verkennen van de noodzaak, de mogelijkheden en de kosten van emissiereductie van geneesmiddelen naar het milieu. Eind 2017 werd bekend dat het Rijk tenminste € 30 miljoen ter beschikking stelt voor het uitvoeren van grootschalige pilots naar de verwijdering van medicijnresten op AWZI’s. Waterschap Zuiderzeeland zet in op het eerst samen met de Rijn-Oost waterschappen uitvoeren van een onderzoek naar het huidige verwijderingsrendement op de AWZI’s. In een later stadium wordt gekeken of en op welke wijze Zuiderzeeland gebruik kan gaan maken van het aanbod van het Rijk.

Systemen voor de individuele behandeling van afvalwater (IBA)

In 2017 is een indicatief onderzoek uitgevoerd naar de aanwezigheid van medicijnresten in het effluent van iba-systemen die in eigendom en beheer zijn bij het waterschap. Algehele conclusie is dat we medicijnen terugvinden in het effluent, maar dat het effect van diffuus verspreide iba-lozingen op de waterkwaliteit van het totale watersysteem verwaarloosbaar is. Lokaal (in de ontvangende sloten) kan het effect groter zijn. De monitoring van medicijnresten in stedelijk en landelijk gebied heeft blijvend aandacht.

Antibioticaresistentie

In 2017 werd het onderzoek naar bronnen van antibiotica van het RIVM afgerond. Zuiderzeeland faciliteerde dit onderzoek met het aanbieden van onderzoekslocaties. Het RIVM concludeert dat, voor zover het de afvalwaterketen betreft, over het algemeen AWZI’s, overstorten van gemengde stelsels en foutaansluitingen belangrijke bronnen van antibioticaresistente bacteriën zijn. Op onze eigen AWZI's bleek dat antibiotica vrijwel geheel wordt afgebroken. Er volgt nader onderzoek door het RIVM naar de omvang van de bron van foutaansluitingen in de Regenboogbuurt in Almere.

Het Actieplan Bodem en Water ging in 2017 het vierde jaar in. Er zijn in 2017 diverse activiteiten ontplooid. Zo is in de Noordoostpolder, in het gebied van de Onderduikerstocht, een start gemaakt met een aanpak waarin samen met de agrariërs naar oplossingen voor de gesignaleerde problemen wordt gezocht. De agrarische sector heeft hierbij het initiatief om de bodem- en waterkwaliteit te verbeteren. Er is een interactieve gebiedsavond georganiseerd en er zijn keukentafelgesprekken gevoerd met de agrariërs in het gebied. Het project wordt voortgezet in 2018.

Verder zijn er diverse projecten uitgevoerd die gericht waren op de bodemkwaliteit en op waterkwaliteit en -kwantiteit. Voorbeelden hiervan zijn Zicht op bodemstructuur, Spaarwater, Ontwikkelagenda Grondstoffen (inzetten biomassa voor bodemverbetering), Schoon erf schone sloot, akkerranden, pilot opslag vaste mest en bodemdaling.

Daarnaast zijn er in het kader van voorlichting en bewustwording verschillende activiteiten uitgevoerd of georganiseerd of is hieraan een bijdrage geleverd. Het gaat hierbij onder andere om:

• twee bijeenkomsten met onder andere toeleveranciers, loonwerkers en financieel en juridisch advies in het kader van de verbreding van het Actieplan naar andere deelsectoren;
• een informatiebijeenkomst met ca. 20 leveranciers van gewasbeschermingsmiddelen;
• een bijdrage aan het symposium van Veldleeuwerik in de vorm van een workshop over het actieplan;
• een demonstratiebijeenkomst over het beperken van de emissies van gewasbeschermingsmiddelen, waar ca. 120 agrariërs op af kwamen;
• het uitbouwen van de regeling Zicht op Bodemstructuur naar nu 60 agrariërs die in kleine groepen onder begeleiding van een bodemdeskundige in gesprek gaan over bodemstructuur en –verdichting en mogelijke maatregelen om dit tegen te gaan;
• het inrichten van proeflocaties voor het project Spaarwater twee, waarbij o.a. afbreekbare drainage is geplaatst (uniek in Nederland);
• gesprekken met Landschapsbeheer, het Flevolands Agrarisch Collectief en gebiedspartners over duurzaam slootonderhoud en het gebruik van maaisel voor bodemverbetering. In 2017 heeft dit niet tot concrete resultaten geleid. In 2018 wordt dit verder verkend met agrariërs aan de Wisentweg en Aeres Hogeschool.
• een veldbezoek voor de Algemene Vergadering en Provinciale Staten over het Actieplan Bodem en Water;
• starten met het opzetten van een kennisplatform bodem en water. Dit initiatief zal in 2018 verder worden uitgewerkt. Doelstelling is dat de aanwezige kennis over bodem en water op een aantrekkelijke en effectieve manier wordt ontsloten voor de agrarische sector.

In 2017 zijn er twee nieuwe zwemlocaties bij gekomen. Het gaat om het Belevenissenbos Lelystad en het Aquapark Flevomeer. Daarmee telt het beheergebied nu twaalf zwemwaterlocaties. Daarnaast is er één potentiële locatie bij gekomen (Larserbos). Alle beoordeelde zwemwaterlocaties scoorden ‘goed’ of ‘uitstekend’. Een aantal locaties kon nog niet worden beoordeeld, omdat hiervoor nog geen aaneengesloten meetreeks van vier jaar beschikbaar is. Er is in 2017 geen negatief zwemadvies afgegeven.

In september 2017 mochten we samen met de gemeente Almere, STOWA en RIONED voor het regenwaterproject Almere de “Goldener kanaldeckel” in ontvangst nemen. Deze prijs is uitgereikt voor het onderzoek naar de vraag hoe schoon het regenwater is dat door ons rioolstelsel stroomt en welk effect dit heeft op ons oppervlaktewater. Het is voor het eerst dat deze prijs aan een organisatie buiten Duitsland is uitgereikt en dat is onder andere vanwege het “gründliche” onderzoek. Het onderzoek in Almere en Zeewolde vormt de opmaat voor een vernieuwd regenwaterbeleid.

Al jaren presteren de afvalwaterzuiveringsinstallaties zeer goed. In 2017 is een verwijderingsrendement behaald van 93%, hetgeen ruim boven het landelijk gemiddelde van circa 87% ligt. Desondanks proberen we deze prestatie verder te verbeteren. Dit wordt onder andere bereikt door een intensieve vorm van samenwerken in de afvalwaterketen en de inzet van innovatieve technieken. Het monitoren van de prestaties blijft nodig. Er is een flinke groei in de hoeveelheid afvalwater te zien waardoor de verwerkingskosten stijgen. Dit is met name terug te zien in de slibkosten. Verder is er ook een toenemend verschil te zien tussen de vuilvracht en de opgelegde heffingen (discrepantie). In 2017 heeft het bestuur besloten meer te focussen op het inzichtelijk krijgen en waar mogelijk terugdringen van discrepantie. Onderdeel hiervan is het overplaatsen van de heffingstechnologen van het GBLT naar het waterschap.

In het kader van assetmanagement worden steeds vaker innovatieve technieken ingezet. Een must als je beseft dat er afgelopen jaar meerdere breuken in persleidingen zijn ontstaan, onder andere bij Luttelgeest en ten zuiden van Zeewolde. Daarom is in samenwerking met een aantal waterschappen en marktpartijen een Intelligent pigging inspectierobot ontwikkeld. Met behulp van deze techniek kan onder andere de dikte van de buiswand en de hoeveelheid slib worden gemeten en met de camera een visuele inspectie worden uitgevoerd. In september en oktober is de persleiding van het rioolgemaal Noorderwagenplein naar de AWZI Lelystad onderzocht. Dit heeft nieuwe en soms ook verrassende informatie opgeleverd met betrekking tot onder andere de exacte ligging en kenmerken van de leiding (bijvoorbeeld het aantal afsluiters). Hoewel er nog verder onderzoek plaatsvindt, is het beeld dat de algehele staat van onderhoud voldoende is.

Samenwerken aan een integrale afvalwaterketen

De samenwerking afvalwaterketen Flevoland (SAF) heeft een boost gekregen, onder andere, door de vaststelling van het Innovatie programma, maar ook door de nieuwe bestuursovereenkomst, waarin voorspelbaarheid, doelgerichtheid en een moderne en intensievere vorm van samenwerken met gemeenten centraal staan. Deze overeenkomst is in voorbereiding en vormt een goede basis voor het regionale rioolgemalen en persleidingenteam, dat alle rioolgemalen en persleidingen in Flevoland gaat beheren. De Algemene Vergadering heeft aangegeven bereid te zijn de verrekening van de exploitatielasten over de hoofdrioolgemalen af te schaffen als het regionale team opgericht is.

Aanpak afvalwater buitengebied ongewijzigd

Een belangrijke aanleiding voor de verkenning van het beleid afvalwater buitengebied was de komst van de Omgevingswet. Na de zomer van 2017 maakte minister Schultz van het toenmalige ministerie I en M bekend dat de Omgevingswet wordt uitgesteld tot 2021. De consequenties van de Omgevingswet zijn daarmee op dit moment nog niet te overzien. Om te voorkomen dat het waterschap met de aanpak afvalwater buitengebied te ver vooruit zou lopen op de Omgevingswet, is de verkenning voorlopig uitgesteld. De aanpak blijft daarmee voorlopig ongewijzigd.

De eerste stappen naar een circulaire economie zijn gezet. Zo werkt het waterschap aan een ontwikkelagenda grondstoffen. De innovatieve vergistingsinstallatie Ephyra op de AWZI Tollebeek is eind 2017 gereed gekomen en opgestart. De komende twee jaar zal de werking worden geoptimaliseerd. In de installatie wordt het afvalwater omgezet in duurzame energie en wordt de hoeveelheid afvalstoffen gereduceerd. Hiermee produceren we flink meer biogas. Deze ontwikkeling geeft ook mogelijkheden om fosfaat terug te winnen.

Een andere ontwikkeling is de Torwash testinstallatie. In 2017 is een aantal testen gedaan naar deze techniek en is subsidie aangevraagd en toegekend voor een pilotinstallatie op de AWZI Almere. Deze pilotinstallatie zal in het voorjaar 2018 opgestart worden. In deze installatie wordt het slib vergaand ontwaterd, neemt de biogas productie toe en is terugwinning van fosfaat mogelijk.

Er loopt een onderzoek naar de mogelijkheden, de technieken en de haalbaarheid van het terugwinnen van cellulose (wc-papier) uit het afvalwater op de AWZI Zeewolde. De bedoeling is om de cellulose uit het afvalwater te filteren waardoor de hoeveelheid slib en het energieverbruik afnemen en de capaciteit van de AWZI toeneemt. Cellulose heeft tal van toepassingsmogelijkheden.

Met beide benen op de grond

Grote ontwikkelingen zoals de luchthaven Lelystad bieden enerzijds kansen voor het waterschap en anderzijds kan de impact op de zuiveringstaak groot zijn. In juni is met Lelystad Airport, Lelystad Airport Businesspark (LAB), de provincie Flevoland en de gemeente Lelystad een intentieovereenkomst gesloten om integraal samen te werken op het gebied van (afval)water. Met de overeenkomst is afgesproken dat in eerste instantie wordt gewerkt aan de optimalisatie van het watergebruik en in tweede instantie aan het nuttig gebruik van het afvalwater door het terugwinnen van energie en grondstoffen.

De meeste investeringen binnen het programma Schoon Water betreffen (reguliere) renovaties van rioolgemalen en (delen van) AWZI’s. Er is in 2017 sprake van een investering die voor het waterschap belangrijk is geweest. Dit betreft de bouw van de Ephyra-installatie. In onderstaand kader wordt apart ingegaan op de voortgang hiervan.

De investeringen binnen het programma Schoon Water verlopen voor het grootste deel conform planning en binnen de financiële kaders. De netto investeringsuitgaven voor de reguliere investeringen binnen het programma Schoon Water bedroegen in 2017 € 1,5 miljoen. In de begroting was rekening gehouden met € 3,5 miljoen aan investeringsuitgaven. De lagere uitgaven worden voornamelijk veroorzaakt door vertragingen in de realisatie van een aantal rioolgemalen (hiermee worden ook de oranje smileys in de planning verklaard) en vertraging bij geplande renovatiewerkzaamheden op de AWZI Almere.

De oranje smileys bij de financiën worden verklaard door een tweetal zeer geringe overschrijdingen van het krediet (<2%).